«Miyras» klubındaǵı materiallar ««Jetkinshek» gazetasın transformaciya etiw arqalı jańa kontentlerdi jaratıw» joybarı sheńberinde járiyalanbaqta.
Áziz klubımızdıń ıqlasbentleri! Qaraqalpaq xalqınıń sonday ájayıp úrp-ádet dástúrleri bar. Ásirese, shańaraqta tuwılǵan balalarǵa arnalǵan dástúrler kóp. Olardıń biri tusaw kesiw dástúri. Bul dástúrde kópshiligińiz bir jas waqıtlarıńızda tusaw kesilip, táy-táy basıp júrip ketkensiz. Biz bul tusaw kesiw haqqında sizlerge keńirek maǵlıwmat berip ótemiz.
Redakciya
Tusaw kesiw — jas balanıń tez júrip ketiwi ushın birinshi qádem taslap júre baslaǵanda islenedi. Hár qıylı reńdegi jip penen ayaqtı baylap kesiw.
Bala ǵaz-ǵaz turıp, táy-táy basıp endi júre baslaǵan waqıtta, tez júrip ketsin, degen tilek penen islenetuǵın salt-dástúr — tusaw kesiw dástúri sanaladı. Bunıń ushın ata-ana sol átirapta jasaytuǵın ózi shaqqan júretuǵın, aqıl-parasatlı, sózi dúziw, qońsı-qoba, awıl eldiń arasında óz ornına iye bir insandı (adamdı) tańlaydı hám oǵan tusaw kesetuǵının aytadı. Ádette, bul dástúr balanıń tuwılǵanına 12 – 14 ay tolǵanda ámelge asırıladı. Tusaw kesetuǵın adam balaǵa taza kiyimdi arnap alıp keledi. Tusaw kesilmesten burın balaǵa kiyim kiygizip qutlı bolsın aytadı. Bul bas kiyim, kóylek hám shalbardan ibarat boladı. Balanıń ayaǵına hár túrli jiplerdi aralastırıp, oǵan gúmisten islengen xan teńgeni (xan teńgeniń ornına kóz monshaq basqa da taǵınshaqlar taqsa boladı) hár jerine taǵıp, eki ushın eki ayaǵına baylaydı. Ala jip tayarlawdıń mánisi “Ala jip atlamasın”, “aq-qaranı ajıratatuǵın ádil bolsın” degen niyette qollanıladı. Jerge tóselgen taza tawardıń ústine dál ortaǵa turǵızıp qoyıladı. Házirgi waqıtta tawarda ayaq izleri bar tawarlar bazarlar da bar. Tusaw kesetuǵın adam burın qollanbaǵan taza qayshını alıp:
-Balam, qádemiń nıq, ómir jolıń uzaq, densawlıǵıń bekkem bolıp, ata-anańnıń aldında tayınshaqtay shaqqan óskeyseń, keleshekte jaqsı insan bolǵaysań, meniń jolımdı bersin!-dep balanıń tusawın kesip, oǵan pátiyasın beredi.
Sonday-aq, tusaw kesip atırǵanda mına qosıq qatarların da aytıw kerek.
Ǵaz-ǵaz, balam, ǵaz balam,
Taqımıńdı jaz, balam,
Gúrmewińdi shesheyin,
Tusawıńdı keseyin.
Ǵaz-ǵaz, balam, ǵaz balam,
Qádemińdi kóreyik,
Basqanıńdı sanayıq,
Ǵaz-ǵaz basıp júre ǵoy.
Ǵaz-ǵaz, balam, ǵaz balam,
Baltırıńdı túre ǵoy,
Tay-qulın bop shaba ǵoy,
Ozıp báygi ala ǵoy.
Ǵaz basa ǵoy, qaraǵım,
Qutlı bolsın qádemiń,
Ómirge ayaq basa ber,
Asıwlardan asa ber.
Júreǵoyshı, qulınım,
Jelbiresin tulımıń,
Elgezek bol, erinbe,
Ilgeri bas, sheginbe.
Bul qosıq qatarların aytıp bolǵannan soń, tusaw jipti kesedi de, balanı 3-4 adım atlatadı. Tusawı kesilgen balanı tez júrgizedi, sol waqıtta shashıw shashıladı. Balanıń ata-anası tusaw kesiwshiniń qádesin beredi, sarpay jabadı.
