«Miyras» klubındaǵı materiallar ««Jetkinshek» gazetasın transformaciya etiw arqalı jańa kontentlerdi jaratıw» joybarı sheńberinde járiyalanbaqta.
Qádirli balalar! Sizler ótmishtegi balalardıń milliy kiyimi haqqında bilesiz be? Álbette, kópshiligińiz oylanıp qalasız. Olay bolsa, búgingi sanımızda qaraqalpaq xalqınıń balalarınıń bas kiyimi, kóylek, gúrte hám shapanları haqqında tolıq maǵlıwmatqa iye bolasız.
Qaraqalpaq xalqınıń hayal-qızları ázel-ázelden bes barmaǵı ónerli sheber bolǵan. Olar balalarına sheberlik penen tawarlardı qurap, kiyim-kenshekler tigip bergen.
Bala tuwılǵan payıtta onıń denesine jumsaq tawarlardan tigilgen kóylek (iyt kóylek) kiygiziledi. Onıń sırtınan eki qabat jórgek penen qundaqlap qoyǵan. Bunday jórgekler jumsaq tawarlardan islenedi.
Bala sál úlkeygennen soń oǵan gúrte kóylek kiygizgen. Al, basına toppı kiygizip qoyǵan. Toppı eki tawardan tigiledi. Arasına júdá juqa etip paxta salınadı, sırılıp bolǵannan soń, joqarısı shıyırılıp jıynaladı. Onı qattı baylaǵanda paper kórinisin payda etedi. Toppınıń eki túri boladı. Birinshisi, qulaqsız jataq toppı, ekinshisi, qulaqlı baylaytuǵın bawı bar toppı bolıp, onı dalaǵa shıqqanda kiygizedi. Bunnan basqa da jeńil toppılar bolıp, onıń jiyegine juqa tawardan jıynap búrme saladı. Mańlayına xan teńge taǵıp qoyadı. Ayırım jaǵdaylarda kóbinese duwanı taǵadı. Bundaǵı maqset, balanı kóz tilden saqlaw ushın qoyadı.
Endi balanıń kóylegine kelsek, paxtadan islengen tawardan tigiledi. Balaǵa kóylekti kiygizgen waqıtta qıynalmaw ushın oń tárepinde iyniniń ústinen «jırmısh» qaldırılıp, oǵan ilgek taǵıladı hám kiyip bolıp ildirip qoyıladı. Bul kóylektiń etegi jeńiniń ushı qaytarılıp tigilmeydi. Úlken kempir apalardıń aytıwı boyınsha yaǵnıy awızsha maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda sol shańaraqta balalardıń tuwılıwı izi úzilmesin dawam ete bersin degen niyetti bildirgen.
Usı kóylektiń sırtınan kiygiziletuǵın kiyim «Bala gúrte» dep ataladı. Gúrte mayda tawarlardıń qıyındısınan islenedi. Bul quraq gúrte bolıp, bunda birinshilerden analardıń puxtalıǵın, hesh qanday zattı zaya etpey olardıń pútin buyım payda etiw sheberligin kórsetse, ekinshiden usı mayda qıyındılardan ájayıp kórkem óner dóretpesi «quraq gúrte»ni jaratqanın kóremiz. Quraqlar kóbinese «sakkiz aq» (segiz aq) atamasındaǵı quraqtan «jarǵı tis» atamasındaǵı bánt basardan yaǵnıy shetlerine tigiletuǵın quraqlardan ibarat boladı. Hárbir tórt múyesh quraqtıń arasına sol kórinistegi tawardan salınadı. Nátiyjede, «atanaq» kórinis jaratıladı. Eki jeńiniń ornına úsh múyeshli jelpenshek qoyıladı. Bul jeńsiz «jeńil gúrte» dep ataladı. 
Gúrteniń de iyninde jırmıshı bolıp ilgek penen ildiriledi. Kóylek sıyaqlı gúrteniń etegi menen jeńiniń awzı qaytarılmaydı.
Bala úlkeyip onıń izinen basqa balalar tuwılǵannan soń kiygiziletuǵın kiyim «Bala shapan» dep ataladı. Bul da gúrtege uqsaydı. Ayırmashılıǵı, bunıń quraqları iri kóriniste, jeńi uzın, pútkil kórinisi aylandırıp jiyeklenedi. Shapannıń da túrleri jeńil, sırıma bolıp bólinedi. Kóbinese, bózden yamasa shıt tawardan astar salınıp qoldan sırıladı. Astarlanǵan shapanlar, sonday-aq joqarıda sóz etilgen gúrte de juqalap paxta salınıp tigiledi, bul qısqı kiyim bolıp esaplanadı. Kóylek, gúrte, shapannan basqa balalardıń kiyimlerine taqıya da kiredi. Taqıya kóbinese, aq tawardan er balalarǵa, al qızıl tawarlardan qızlarǵa tigilgen. Er balalardıń taqıyasına iri «múyiz» naǵıslar salınǵan hám shekesine paper taqqan.
Er balalar taqıyasına kóbinese, tóbesine kishkene pópek penen islengen. Qızlardıń taqıyasına pópek penen birge monshaqlar da taǵılǵan. Jipek sabaqlarǵa ótkerilgen 2-3 qatar monshaqlar qızlardıń tulımshaǵına qosılıp shekesinen tómenge qarap túsip turǵan.
Minekey, sizler balalardıń eski kiyimleri haqqında bilip aldıńız. Sizler bunnan tısqarı qanday maǵlıwmatlardı biliwdi qáleysiz? Bul haqqında redakciyamızǵa xatlar jollań!
Klubqa náwbetshilik etken: J.IBADULLAEVA
